bywajtu

Na staromiejskim skwerze przy ulicy Korzennej kilka lat temu stanął pomnik Jana Heweliusza - astronoma, browarnika i rajcy miejskiego. Miejsce nie jest przypadkowe. Niegdyś stały tu kamienice należące do rodziny Heweliusza, a nieopodal jest Ratusz Staromiejski, w którym Heweliusz sprawował funkcje najpierw ławnika, a potem rajcy, oraz kościół św. Katarzyny, w którym został pochowany. Doprawdy trudno o lepsze miejsce dla upamiętnienia tego wybitnego Gdańszczanina.  

 

 

Heweliusz, mimo że pochodził z niemieckiej, luterańskiej rodziny, czuł się "obywatelem polskiego świata". W tamtych czasach nie było to niczym wyjątkowym, wszak Gdańsk, w którym mieszkał, należał do Rzeczpospolitej i jej zawdzięczał największy rozkwit w swojej historii. Astronoma odwiedzał król Jan Kazimierz, który chciał go nawet uczynić polskim szlachcicem, ale szczególne więzy łączyły Heweliusza z królem Janem III Sobieskim - najhojniejszym mecenasem astronoma. Jemu dedykował swoje dzieła i jego imieniem nazwał odkryty przez siebie gwiazdozbiór (Scutum Sobiescianum - Tarcza Sobieskiego). 

 

 

Jako astronom zasłynął w całej Europie bardzo dokładnymi mapami nieba. Sławę przyniosło mu już pierwsze dzieło "Selenografia: lub opisanie Księżyca" (1647 r.) zawierające między innymi atlas Księżyca ze szczegółowymi mapami jego powierzchni. Przez ponad 100 lat nie powstaną dokładniejsze:

 

 

 

W "Selenografii" opisał też niektóre instrumenty, jakimi posłużył się podczas obserwacji. Sam zresztą je konstruował wzbudzając podziw nie tylko wśród innych astronomów, ale również wśród zwykłych gdańszczan, gdyż swoje obserwatorium urządził na ogromnym tarasie postawionym na dachach aż trzech kamienic przy ulicy Korzennej. Na nim ustawił olbrzymi teleskop widoczny z wielu punktów miasta: 

 

 

Pomnik przed Ratuszem Staromiejskim, wykonany z brązu przez gdańskiego rzeźbiarza Jana Szczypka, przedstawia astronoma zapatrzonego w niebo z instrumentem (triquetrum?) w ręku. Dynamizm pozy oddaje pasję, z jaką Heweliusz oddawał się obserwacjom nieba i w ogóle działalności naukowej. Gdańszczanie widywali go często niewyspanego i podejrzewali, że zajmuje się nie astronomią, lecz astrologią. Dopiero sukcesy jego traktatów i atlasów, przyjęcie do londyńskiego Royal Society (jako pierwszego członka zagranicznego), liczne wizyty naukowców i koronowanych głów w jego obserwatorium spowodowały, że na pasję Heweliusza zaczęto spoglądać bardzo poważnie. W ogóle z racji swoich badań, ale też przez to, że był starszym cechu browarników i przedsiębiorcą, cieszył się ogromnym szacunkiem mieszczan. Został przez nich wybrany do rady miasta jako przedstawiciel Starego Miasta. 

 

Zdjęcia pomnika Jana Heweliusza w różnych porach dnia: