bywajtu

Choć dla odwiedzających w lecie turystów Hel pozostaje przede wszystkim miejscem wypoczynku nad morzem, warto przyjrzeć się historii miasta, a jest ona ciekawa i zaskakująca. Zresztą sami Helanie robią wiele, by wczasowicze mogli się z nią zapoznać. Chyba w żadnym innym kurorcie nadmorskim nie ma tylu muzeów co tutaj. Są to między innymi Muzeum Helu w dawnym bunkrze stanowiska artyleryjskiego, rozsiane po całym cyplu Muzeum Obrony Wybrzeża i Muzeum Rybołówstwa w dawnym kościele ewangelickim w centrum osady. Ale to nie wszystko. Do przeszłości, zwłaszcza tej militarnej, na każdym kroku odwołują się sklepiki pamiątkarskie, a nawet bary, w których króluje wojskowa grochówka gotowana w prawdziwych polowych kuchniach. Dla chętnych sprawdzenia swoich umiejętności w strzelaniu do celu czekają strzelnice z ostrą amunicją. 

 

 

 

Niegdyś Hel był jednym z największych miast nad południowym Bałtykiem. Wspominają o nim już średniowieczne kroniki, a pewnie już wiele wcześniej rozwijała się tu tętniąca życiem osada rybacka. Nie dziwi to, wszak w pobliżu Helu znajdowały się jedne z największych łowisk śledzia bałtyckiego. Według zapisów w XV-wiecznym wilkierzu miało w nim być aż dziewięć winiarni, kilka karczm, łaźnie, szpital, reda portowa i warsztaty, a na ratuszu został zamontowany zegar mechaniczny, jakiego nie miał wówczas nawet Gdańsk. Osada otrzymała prawa miejskie od księcia pomorskiego Świętopełka II w połowie XIII wieku, potem została przyłączona do Państwa Krzyżackiego, a po Pokoju Toruńskim w 1466 roku do Rzeczpospolitej. Był to prawdopodobnie gród z prawdziwego zdarzenia, otoczony wysokimi murami, z 200 domostwami zamieszkanymi przez 1200 osób. W Muzeum Helu znajduje się jego makieta wykonana na podstawie przekazów i starych map: 

 

 

Nie był to jednak Hel dzisiejszy, lecz starszy położony ponad kilometr od współczesnego, nazywany dla odróżnienia od nowego Starym Helem. Właściwie nic po nim nie zostało, gdyż w wyniku z jednej strony zajmowania lądu przez wody zatoki, a z drugiej przez zasypywanie piaskiem powoli znikał. Ludność już od XVI wieku przenosiła się do nowej lokalizacji miasta, o wiele bezpieczniejszej. Dzieła zniszczenia dopełnił pożar w 1572 roku. Na miejscu trwał jedynie stary kościół, który służył pozostającej w mniejszości ludności katolickiej, ale w XVIII również i jego rozebrano, by pozyskać cegły dla kościoła ewangelickiego w Nowym Helu. O Starym Helu mówią dziś już tylko legendy o zatopionym mieście. Niektóre mają wydźwięk prawie że biblijny, gdy tłumaczą katastrofę miasta występkami jego mieszkańców. Nowy Hel długo nie odzyskiwał świetności Starego, dopiero pod koniec XIX wieku wraz z wybudowaniem dużego portu rybackiego zaczął odgrywać większą rolę. Wtedy też zdobył popularność jako miejscowość letniskowa. 

 

 

 

Z racji swojego położenia miasto zawsze odgrywało dużą role nawigacyjną i militarną. Kto miał Hel, ten mógł kontrolować drogę wodna do Gdańska i w ogóle ruch na Zatoce. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Hel stał się jednym z najważniejszych ośrodków wojskowych na wybrzeżu. Połączono go z Puckiem linią kolejową, zbudowano port wojenny i tzw. "rejon umocniony". Umieszczono w nim baterie dział, liczne bunkry i schrony, składy amunicji, a nawet podziemną elektrownię. Jak wiemy, w 1939 roku Hel bronił się aż do 2 października mimo wielu nalotów, ostrzałów z niemieckich pancerników (zostały zresztą trafione przez działa nabrzeżne) i próby wdarcia się przez Niemców drogą lądową przez mierzeję. Okazał się fortecą nie do zdobycia, a decyzję o kapitulacji podjęto dopiero, gdy uznano, że po poddaniu Warszawy nie ma sensu dalsza obrona. Niemcy docenili wojskową wartość półwyspu i w czasie okupacji rozbudowali infrastrukturę militarną. Na Helu umieścili między innymi baterię Schleswig-Holstein z potężnym działem, 406 milimetrowym Schnelladekanone C/34. Po tamtym czasie zostało w Helu wiele śladów, bunkry, stanowiska artyleryjskie, resztki umocnień, wciąż funkcjonujący port wojenny. Poza portem wszystkie wojskowe zabytki można zwiedzić. 

 

 

 

***