bywajtu

Genialna historia - tylko szkoda, że wraz z wiekiem, czartom mieszkajacym w podziemiach pogorsza się sluch :) Wogóle Lublin robi wrażenie "czarciego" miasta - to juz którys raz gdy słyszę jakąś historię związana z tym miastem, z diabłami w tle.

A czarcia dłoń mozna zobaczyc również w miescie Hruboskalsko w Czechach - slad ataku furii jaki wstrzasnał diablem któremu nie udało się zdobyć obiecanej nagrody w postaci duszy chlopaka imieniem Jerzy.

Takie przekazy folklorystyczne mogą podlegać wolnej interpretacji z różnych perspektyw, ale ich pierwociny siłą rzeczy często leżą w ludowej wizji świata. Legenda o sądzie czartów realizuje podstawowy podział w mitologii chłopskiej na sferę niebiańską i chtoniczną. W tym obrazie świata Niebo nie było ani wszechwiedzące ani całkowicie dobre i sprawiedliwe. Natomiast siła nieczysta nie zawsze czyniła zło i chaos. Moce Nieba stanowiły prawo i dbały o porządek ustanowiony na początku świata, ale bywały przy tym zaborcze i ślepe na ludzką niedolę. W takich sytuacjach pomagały ludziom siły podziemi, które niekiedy przejawiały łąskawość, dobrotliwość, litość, jak gdyby były bliżej ludzkich spraw i lepiej je rozumiały. W powyższej legendzie tradycyjny podział realizuje się poprzez władzę sądowniczą, która odpowiada i jest ustanowiona przez Niebo oraz skrzywdzoną przedstawicielkę ludu. Można tu dołożyć późniejszy obraz złej szlachty, która gnębi chłopów. A tak wogóle to czeska legenda o któej pisze Ola, też jest dalekim echem zmagań niebios z podziemiami. W tym przypadku czart jest przeciwnikiem chlopaka o imieniu Jerzy, a jak wiadomo w folklorze Słowian obraz św. Jerzego nałożył się na dawne bóstwa związane z piorunem, słońcem, odrodzeniem przyrody po zimowej martwocie, płodnoścą i urodzajem.       

@lel kurcze, Twój komentarz zmienia sposób widzenia legend w których pojawiają się dobre diabły - ktore pomagaja ludziom. Ostatnio trafiłam na bajkę braci Grimm o "Diable i jego trzech złotych włosach" - tyle ze tam bohaterowi pomagała bodajże matka diabła, a nie sam diabeł. Podoba mi się to - jakby ktos włożył brakujacy puzel do układanki.

[lel]: Legenda o sądzie czartów realizuje podstawowy podział w mitologii chłopskiej na sferę niebiańską i chtoniczną. W tym obrazie świata Niebo nie było ani wszechwiedzące ani całkowicie dobre i sprawiedliwe. Natomiast siła nieczysta nie zawsze czyniła zło i chaos.

Niegłupie. Chłop miał zdrowy rozsądek. Ale dlaczego ziemskie (chtoniczne) to nieczyste?

@pinot Dlaczego bóstwa chtoniczne są nieczyste? Trudno odpowiedzieć na to pytanie. W pewnym sensie wszystkie bóstwa - zarówno niebiańskie jak i chtoniczne (zwiazane z iemią, podziemiem, wywodzące się z kutu Matki-Ziemi) są nieczyste - kontat z tym co święte zawsze powodował specyficzne skalanie, bóstwa otaczano czcią ale też bano się ich - kontakt z nimi był niebezpieczny, należało go więc unikać. Myślę że w tym, że zachowało się tylko poczucie tego, że bóstwa chtoniczne są niebezpieczne, a jednocześnie wiąże się je z brudem, z tym co "nieczyste" musiało wziąć się jakoś z chrzescijaństwa, które wywyższyło jedynie bóstwo niebiańskie, a zdegradowało bóstwa chtoniczne (jako potencjalna konkurencję). I tak np. wszystkei bóstwa leśne, z Panem na czele zaliczono do orszaku diabelskiego (w końcu wizerunek diabła jako kosmatego zbereźnika na kozich/końskich kopytah nie wziął się z powietrza).
Ale może @lel jest w stanie powiedzieć więcej i ciekawiej na ten temat?

Oczywiście, chrześcijaństwo jako religia monoteistyczna wprowadziło spolaryzowany podział na dobre/czyste/święte i złe/grzeszne/przeklęte. Chrześcijaństwo nakładając się na stare struktury wierzeniowe w pewien sposób je zmieniło. Poza tym, że zastosowało tzw. interpretaio christiana (nawet "jaśni bogowie uraniczni spadli do roli diabłów i demonów), to wzmocniło i "uzupelniło" zwłaszcza złe cechy bóstw podziemnych, gdyż to one najbardziej przypominały szatana, w któego przecież miały odtąd wierzyc masy. To nie jest jednak tak, że dopiero chrzescijaństwo wprowadzło podział na czyste - nieczyste, bo takie kategorie pojęciowe istnieją i są bardzo ważne w tradycyjnych kulturach i religiach. Np. w kulturze ludowej Słowian istnieje pojęcie nieczystych zmarłych, nieczystych rzeczy, miejsc, nieczystych słów, zachowań itd. Owszem, pamiętając, że w pogaństwie nie było podziału na absolutnie dobre Niebo i złe piekło, nieczystość może być w pewien sposób związana z Niebem jako sferą sacrum i zaświatami. Jednak przede wszystkim nieczystość dotyczy podziemi, ponieważ są one mitologicznie związane ze śmiercią, rozkładem, dołem, nocą, lewą stroną, wodą, księżycem, wreszcie kobietą, która przez to dawniej była mocno związana z paraniem sie czarownictwem, potem zaś przydano jej w tym kontekście rolę narzędzia szatana.

[lel]: przede wszystkim nieczystość dotyczy podziemi, ponieważ są one mitologicznie związane ze śmiercią, rozkładem, dołem, nocą, lewą stroną, wodą, księżycem, wreszcie kobietą

 To ciekawe jak opis ten odpowiada pierwiastkowi Yin z filozofii chińskiej, który reprezentuje właśnie czerń, księżyc, chłód, pierwiastek kobiecy. Po drugiej stronie mamy Yang - odpowiada pierwiastkowi męskiemu, bieli, słońcu, ciepłu. W filozofii chińskiej pierwiastki te choć są przeciwne, tak naprawdę uzupełniają się i przenikają. Nie wykluczają się, dlatego nie ma ścisłego podziału na "niebiańskie" i "podziemne" (piekielne). 

[lel]: Jednak przede wszystkim nieczystość dotyczy podziemi, ponieważ są one mitologicznie związane ze śmiercią, rozkładem, dołem, nocą, lewą stroną, wodą, księżycem, wreszcie kobietą

 I najwazniejsze - z płodnością :)

Zgadza się - ten łańcuch znaczeń i skojarzeń można rozwijać i tylko pozornie w mitologii ludowej np. zima wyklucza się z płodnością, bo oba aspekty rzeczywistości pochodzą z tej samej sfery kosmosu. Ale to nie wszystko, bo przecież tymi samymi kategoriami mogą szafować Niebiosa. Notowano przecież wierzenia, gdzie w miejscach po przejściu spacerującego Boga rozwijała się bujna zieleń, a także takie, w których bóstwo piorunowładne posiadało moc zamrażania wody. 

[lel]: bóstwo piorunowładne posiadało moc zamrażania wody

ooo! taka moc przekonuje! :-) ale czy owo zamrażanie dokonywało się gorącym piorunem, czy też bostwo korzystało przy nim z jakiejś innej swojej umiejętności?

[lel]: ten łańcuch znaczeń i skojarzeń można rozwijać i tylko pozornie w mitologii ludowej np. zima wyklucza się z płodnością, bo oba aspekty rzeczywistości pochodzą z tej samej sfery kosmosu

mi sie to kojarzy jeszcze z tym, ze to tylko bóstwo może przekraczać/wychodzić poza teoretycznie nieprzekraczalny porządek swiata - w tym pewnym sensie moze tkwić jego boskośc ze może być niejako poza światem, nie poddając się jego zasadom (ale tyklo od czasu do czasu bo w końcu jakiś porzadek musi być :)). Chyba było cos takiego u Webera nawet - rozgraniczenie na bóstwo które jest poza swiatem i takie które funkcjonuje w obrebie świata, a wrecz go przenika - niemniej były to typy idealne, a zatem to z czym spotykamy się w rzeczywistości jest zawsze czyms pośrednim

Warto jeszcze zwrócić uwagę, że w porządku ludzkim uświęcony ład przekracza się podczas świąt i cyklów świątecznych. Pisze o tym choćby Caillois w "Żywiole i ładzie". U nas najdłuższy taki czas to Zapusty...