bywajtu

Pierwsze wzmianki o Żydach na terenie Bielska-Białej pochodzą z połowy XVII wieku. Przez około 100 lat były to pojedyncze wzmianki o pojedynczych osobach. Sytuacja zmieniła się w 1742 roku, kiedy Habsburgowie stracili całą okolicę i powstał Śląsk Austriacki. Dodatkowo w 1772 roku do Austrii przyłączono południową Małopolskę. Te zmiany otworzyły możliwości handlu tekstyliami na wschód i południe (do Wiednia i Węgier), a idealnie wykorzystali to właśnie Żydzi. Wzrost znaczenia ludności żydowskiej zaowocował utworzeniem najpierw Gminy Żydowskiej (1865), a następnie budową publicznej synagogi (1880-1881) pod nadzorem bielskiego architekta Karola Korna.

Grób Karola i Pauli Kornów na cmentarzu żydowskim w Bielsku-Białej "Karol Korn grave 1" autorstwa Gaj777 - Praca własna. Licencja Public domain na podstawie Wikimedia Commons - http://commons.wikimedia.or... Grób Karola i Pauli Kornów na cmentarzu żydowskim w Bielsku-Białej ("Karol Korn grave 1" autorstwa Gaj777 - Praca własna. Licencja Public domain na podstawie Wikimedia Commons - http://commons.wikimedia.or...)

Przed budową synagogi Bielsko zamieszkiwało około 13% Żydów, a 30 lat później już ponad 16%. W ciągu kolejnych 30 lat ich liczba z 3000 (1350 w Białej) wzrosła do 5000 (i prawie 4000 w Białej), co przed II wojną światową dało grubo ponad 20% ludności miasta.

W 1940 roku na terenie miasta zostało utworzone niewielkie getto, a wiele obiektów zniszczono. Wysadzono synagogę w Bielsku i Białej oraz żydowski dom ludowy im. Bialika. Obecnie na miejscu synagogi w Bielsku znajduje się Galeria Bielskiej BWA, a powyżej – na miejscu domu ludowego – Teatr Lalek „Banialuka”. Nieopodal znajduje się budynek dawnej Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (obecnie Sąd Rejonowy), a nieco na zachód gmach dawnej żydowskiej szkoły ludowej (obecnie gimnazjum katolickie).

Dawna Żydowska Gmina Wyznaniowa, obecnie Sąd Rejonowy A. Jabłońska Dawna Żydowska Gmina Wyznaniowa, obecnie Sąd Rejonowy (A. Jabłońska)

W ścisłym centrum warto zwrócić uwagę na ul. Cechową oraz Norberta Barlickiego. To tam skupili się Żydzi mieszkający w Bielsku. Istniały fabryki, miejsca spotkań i organizacji żydowskich. Przy ul. Cechowej znajdowała się pierwsza synagoga w Bielsku, obecnie niestety klub dla panów. W okolicach rzeki Białej mieściły się Polska Modlitewnia (dom modlitwy służący ortodoksyjnym Żydom) oraz Łaźnia, Bożnica i Jatka. Dziś nie ma po nich śladu.

Osobnymi tematami są cmentarze żydowskie – w Bielsku i Białej. Bialski cmentarz założony w 1849 roku zlikwidowały władze komunistyczne w latach 60. XX w. Teren zajmuje obecnie siedziba zarządu i fabryka firmy Polsport. Kilka lat temu postawiono w tym miejscu tablicę upamiętniającą poprzednie zagospodarowanie terenu.

Pomnik upamiętniający cmentarz w Białej, w tle fasada fabryki Polsport M. Jabłoński Pomnik upamiętniający cmentarz w Białej, w tle fasada fabryki Polsport (M. Jabłoński)

Cmentarz żydowski w Bielsku (zał. 1849) leży przy ulicy Cieszyńskiej; jest duży i okazały. Na jego terenie znajduje się dom pogrzebowy projektu Karola Korna oraz ponad 1200 nagrobków, obelisków i macew. O cmentarzu pisała już Agata [tutaj].

Po wojnie podjęto próby odbudowy gminy. Od 261 osób w 1945 roku gmina urosła do 3300 w 1951! Dzisiaj gmina zrzesza około 50 osób.

Na terenie Bielska, podobnie jak dla obiektow ewangelickich, utworzono trasę „żydowską”.

Oznaczenie trasy żydowskiej M. Jabłoński Oznaczenie trasy żydowskiej (M. Jabłoński)