Marynowy na Żuławach
Ślady holenderskich osadników
Takie domy budowano tylko w Polsce, i tylko tam, gdzie zamieszkiwali mennonici. Może coś zapożyczyli od Słowian, może cień pomysłu przywieźli z zachodu Europy, ale pozostaje faktem, że takie budowle powstały tylko w Polsce.
Dom podcieniowy w Marynowych dzisiaj.
(IDB)
400 lata temu zaproszono ich z Holandii do Polski, aby zagospodarowali depresyjne, zalewowe tereny na Żuławach, choć nie tylko. Poradzili sobie z tym doskonale, tworząc oryginalną bogatą krainę. Polska toleracja się opłaciła. Mennonici nie wszędzie w Europie byli mile widziani, albowiem odmawiali urzędów, służby w wojsku, wszelkich przysiąg, z Żuław zaczęli emigrować, gdy Żuławy weszły w skład zaboru pruskiego i Prusacy zaczęli ich wcielać do wojska. Zniknęli prawie zupełnie po II wojnie światowej, a w ich domach zamieszkali osadnicy z różnych stron Polski. Ani nie czuli się dziedzicami tej ziemi i tej kultury, ani nie mieli pieniędzy na ich remontowanie, utrzymywanie. Ale sporo ich przetrwało, niektóre zostały całkiem przyzwoicie odnowione. Dom w Marynowach, pod Nowym Dworem Gdańskim, jest modelowo wręcz remontowany, częściowo ze środków europejskich, a gospodyni chętnie pokazuje wnętrza i opowiada historię domu, który stał się po wojnie własnością jej ojca.
Drzwi do domu podcieniowego w Marynowach
(IDB)
To drzwi wejściowe do domu w Marynowach, pełne symboliki, ale przede wszystkim świadczące o tym, jaką świątynią był dom dla jej mieszkańców.
W tej wsi jest jeszcze kilka domów podcieniowych, ale mocno zniszczonych, przebudowanych. Właściwie są jedynie cieniem dawnej świetności. Jeden z nich widać z okna "naszego" domu.
Przez okno widać inny dom podcieniowy w Marynowach, ale w o wiele gorszym stanie.
(IDB)
I jeszcze wspomnienie.
Przed wojną.
(IDB)
Na tym historycznym zdjęciu wyraźniej niż na współczesnym widać, że domy"olędrów" były budowane na wzniesieniach. To terpy, podwyższenie dla domostwa utworzone z koszy wiklinowych wypełnionych ziemia i kamieniami. Nasiąknięte kosze wypuszczały natychmiast pędy, umacniając wzniesienie. Wierzba, najpopularniejsze drzewo na Żuławach, i w ogóle wszędzie gdzie dużo, a zwłaszcza za dużo wody, działa jak pompa wodna, potrafi wyciągnąć w gruntu i odparować przez liście i 150 litrów wody dziennie. Jeśli to się wie, to jadąc przez Żuławy i patrząc na te wierzby widzi się nie tylko urok krajobrazu, ale i maszynę wodną, i dawnych mieszkańców, i kawałek pięknej współpracy między człowiekiem a przyrodą.
Badacze nie mają naukowej pewności czy domy podcieniowe są pochodzenia mennonickiego. Wyznanie to wyłoniło się z ruchu anabaptystycznego dopiero na początku XVI wieku. Relikty archeologiczne świadczą o bardzo archaicznej tradycji podcienia. Prawdopodobnie o szczególnej "modzie" na wznoszenie podcieni świadczy przepiękny plan żuławskiej wsi Suchy Dąb z 1665 r. i kilka innych prospektów. Być może moda ta ogarnęła część Niderlandów, krajów niemieckich i pobrzeże Bałtyku oraz co najmniej pólnocną połowę terenów dzisiejszej Polski. Wydaje się, że takie domy podcieniowe jak w Marynowach, Orłowie, Cyganku-Żelechowie, Żuławkach - zachowały się tylko u nas.
To wszystko bardzo ciekawe. Zwłaszcza konstrukcja i rola tych wzniesień, na których stawiali domy. Mieszkam chyba na dawnych terenach Olędrów (Mennonitów?), bo w warszawskich Nowodworach nad samą Wisłą, ale mój blok na żadnym wzniesieniu nie stoi, przeciwnie: z roku na rok odrobinę się zapada.
Prawdopodobnie bloki zbudowano na zalewanych powodziami polderach, bez uprzedniego uregulowania stosunków wodnych. Jak podaje Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce: ... Koloniści holenderscy osadzili się we wsi na początku XIX w., prawdopodobnie na drodze wykupu gruntów z rąk polskich. Byli wśród nich również mennonici, którzy należeli do zboru w Nowym Kazuniu (wówczas Kazuniu Niemieckim). Pierwotnie wieś rzędowa, położona po wschodniej stronie Wisły, na północ od Tomaszewa i Białołęki Dworskiej. Obecnie .. skutek procesów urbanizacyjnych. Cmentarz - usytuowany na terenie gospodarstwa Katarzyny Smoczyńskiej przy ul. Szamocin 13. Znacznie zdewastowany, zachowanych jedynie 8 zniszczonych nagrobków, z najstarszym z 1856 r... [poprzednio za: http://pl.wikipedia ...
Pokaż więcej[AMW]: Białołęka (Nowodwory)
Mówimy chyba od innych wsiach (Kępa Tarchomińska, Nowodwory, Tarchomin należą dziś do dzielnicy Białołęka, ale kiedyś Białołęka była po prostu tylko inną miejscowością). To jednak tylko szczegół. Istotne jest, że osadnictwo Holendrów w tej części Mazowsza było znaczące. Z Pani materiałów dowiaduję się, że umacniali tymi swoimi wiklinami nawet skarpę warszawską i Krakowskie Przedmieście! Szkoda, że ta ich umiejętność współdziałania z naturą została gdzieś zaprzepaszczona, dziś budujemy ogromne osiedla na rozlewiskach wierząc w wały przeciwpowodziowe. Symulacja powodzi na Tarchominie pokazała jednak, że wały niewiele się tutaj zdadzą, bo woda może sie wlać w okolicach ujścia Kanału Żerańskiego ...
Pokaż więcejPrzyznaję, że o skarpie warszawskiej i Krakowskim Przedmieściu - jeszcze się nie doczytałam [GDZIE Pan to znalazł]. Wiem, że Holendrzy założyli Saską Kępę i osiedli też w Kozienicach (oraz na Dolnym Śląsku w rejonie Milicza i Żmigrodu). Wcześniej, w XIII wieku do księstwa raciborskiego zostali z Niderlandów sprowadzeni tkacze - ich potomkowie mieszkają nadal w WILAMOWICACH - i z trudnością udaje się im chronić swój język, strój ludowy i zwyczaje.
wypowiadali się ostatnio specjaliści od żeglugi na Wiśle i Odrze. W Nowym Dworze Gdańskim - stolicy Żuław - Klub Nowodworski i stowarzyszone z nim Lokalne Grupy Działania sąsiednich gmin organizują dla mieszkańców, zwłaszcza gimnazjalistów, szkolenia i warsztaty z sypania wałów przeciwpowodziowych, wydają Niezbędnik Powodziowy (m.in. jak zachować się w czasie powodzi i jak ratować zdrowie i dobytek po powodzi). Delta Wisły zalewana jest wodami powodziowymi nieraz dwa razy w roku, czasem jest to cofka od morza.
Prawdopodobnie - dawny, holenderski sposób sypania "główek" (ostróg) na Wiśle i budowanie systemu (mamy świetne projekty) zbiorników retencyjnych (na wypadek suszy) - byłyby skuteczniejszą ochroną przeciwpowodziową - niż ...
Pokaż więcejInformacje o Krakowskim Przedmieściu znalazłem w rekomendowanym przez Panią serwisie "Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce":
http://holland.org.pl/art.php?...
"Chrustem i wikliną z kępy umacniano m.in. skarpę warszawską na Starym Mieście czy też ulice np. Krakowskie Przedmieście".
Tu jeszcze kilka słów o Olędrach na Mazowszu: http://bywajtu.pl/strony/na-ma... W okolicach Secymina, Wilkowa i Piasków całkiem dobrze zachował się krajobraz kulturowy charakterystyczny dla osad olęderskich.
Najwęższy dom świata 
Secymin Nowy 
Domy hanzeatyckie 
Wolin dawny i współczesny 
Domy hanzeatyckie