bywajtu

 

Brakuje przede wszystkim potężnego zamku zbudowanego przez krzyżaków w XIII wieku. Jak zamek wyglądał, wiemy między innymi dzięki sztychowi Erika Dahlbergha, szwedzkiego oficera i uzdolnionego rysownika, który podczas "Potopu" tworzył szkice polskich twierdz, w wielu wypadkach tuż przed wysadzeniem ich przez Szwedów. 

 

 

Grudziądzki zamek zniszczyli jednak nie Szwedzi, lecz Prusacy na polecenie Fryderyka II. Cegły z zamku były bowiem potrzebne do budowy cytadeli, którą zaczęto stawiać na północ od miasta niedługo po tym, jak Grudziądz w wyniku I rozbioru Rzeczpospolitej znalazł się w granicach Prus. Prusacy - jak widać - nie dbali wówczas o krzyżackie dziedzictwo. Odkryli je właściwie dopiero pod wpływem romantyzmu w XIX wieku, a najlepszym tego przykładem jest imponująca rekonstrukcja zamku w Malborku z drugiej połowy XIX wieku, który wcześniej przez wiele dekad służył w Prusach za koszary i zwykłe magazyny, przez co został w dużym stopniu zdewastowany. W Grudziądzu nie było już czego rekonstruować, po zamku została tylko jedna wieża i fragmenty murów. Wieża przetrwała do 1945 roku, wysadzili ją Niemcy podczas oblężenia Grudziądza przez Armię Czerwoną. Niedawno ją odbudowano jako wieżę widokową. Jeśli będziecie w Grudziądzu, koniecznie wejdźcie na nią i popatrzcie na miasto i dolinę Wisły, widoki fenomenalne. 

 

 

Dziś Wisła płynie pod Grudziądzem szerokim korytem, kiedyś jednak meandrowała, tworzyła wyspy i wysepki, krajobraz musiał być jeszcze ciekawszy. Jednak nie jego uroda powodowała, że rozwijało się tu od dawna osadnictwo i że już prawdopodobnie we wczesnym średniowieczu istniał obronny gród słowiański. Nieopodal dzisiejszego Grudziądza przebiegała niegdyś granica świata słowiańskiego, dalej na północ i wschód od Wisły rozciągały się ziemie Prusów - Pomezania. Tej granicy nie przekroczył ani Mieszko, ani Chrobry. Potem stąd będą wyruszać w głąb Prus chrześcijańscy misjonarze, między innymi mnich cysterski Christian, któremu Konrad Mazowiecki w 1218 roku, czyli jeszcze przed przybyciem Krzyżaków, przekazał między innymi gród w Grudziądzu do organizowania działalności misyjnej. Kilka lat później zaczną ją wspierać Krzyżacy, jednak gdy Christian dostanie się do pruskiej niewoli, przejmą inicjatywę i doprowadzą do przyznania przez papieża i cesarza im właśnie prawa do założenia państwa na zdobytych terenach pruskich. W Grudziądzu Krzyżacy wybudują jedną z większych swoich warowni. Zamek i biskup Christian znaleźli się w herbie miasta używanym z przerwami do dziś od XIII wieku.

 

 

Grudziądz wrócił do Polski po Pokoju Toruńskim w 1466 roku. Stał się ważnym ośrodkiem handlowym i politycznym. Odbywały się w nim sejmiki Prus Królewskich, a przez jego port przechodziła znaczna część zboża spławianego do Gdańska. O wielkości grudziądzkiego handlu świadczą zachowane do dziś spichrze na Wisłą, które kiedyś pełniły również funkcje obronne. Popatrzmy na nie od strony nadwiślańskich bulwarów:

 

 

Za spichrzami znajduje się stara część miasta między innymi z bazyliką św. Michała i dawnym kolegium jezuickim, w którym obecnie mieści się ratusz, oraz rynkiem z odbudowanymi po zniszczeniach wojennych kamieniczkami. Na jednej z nich znajduje się tablica upamiętniająca wystąpienie Mikołaja Kopernika podczas jednego z sejmików pruskich na temat wypierania lepszego pieniądza przez gorszy (tzw. prawo Kopernika-Greshama). Na mnie robi wrażenie przejeżdżający przez rynek tramwaj, Grudziądz to wszak żadna duża metropolia. To obecnie chyba najmniejsze polskie miasto z liniami tramwajowymi. Linie te są też jednymi z najstarszych w Polsce, zostały zbudowane pod koniec XIX wieku na Wystawę Rzemiosła Prus Zachodnich. 

 

 

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Grudziądz znów stał się miastem nadgranicznym o dużym znaczeniu wojskowym. Stacjonował tu między innymi 18 Pułk Ułanów Pomorskich i słynne Centrum Wyszkolenia Kawalerii, z którego wywodziło się wielu wybitnych oficerów Wojska Polskiego II RP, między innymi major Henryk Dobrzański ps. Hubal. Dziś działalność szkoły upamiętnia pomnik "Ułan i dziewczyna" przy schodach prowadzących ze skarpy na bulwar. Na pomniku umieszczono dwuwiersz gen. Wieniawy-Długoszowskiego "Bo serce ułana, gdy położysz je na dłoń: Na pierwszym miejscu panna, przed panną tylko... koń".

 

 

To oczywiście bardzo pobieżna opowieść o Grudziądzu. Mnie podczas bardzo krótkiego pobytu nie udało się zobaczyć więcej, ale może Wy - Drodzy Czytelnicy - dopowiecie parę słów do tej notatki o innych ciekawych grudziądzkich miejscach i historiach.