bywajtu

Patent

„Governor and Company of Merchants of London trading into the East Indies”, nazwana później Brytyjską Kompanią Wschodnioindyjską powstała w 1600 r. jako jedna z najstarszych tego typu organizacji w Europie. Idee zapoczątkowali kupcy angielscy, którzy w 1591 r. otrzymali zgodę królowej na handel z Indiami. Po kilku udanych ekspedycjach w 1598 r. miało miejsce zgromadzenie kupców w Londynie, na którym założono korporację. Jednakże dopiero 31 grudnia 1600 r. królowa Elżbieta I nadała patent założycielski Georgowi Cliffordowi, jarlowi Cumberland. W ciągu następnych kilku lat królowa nadała kompanii monopol na handel ze wszystkimi krajami na wschód od Przylądka Dobrej Nadziei.

Flaga Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej ustanowiona w 1804 r. Abjiklam; http://en.wikipedia.org/wik... Flaga Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej ustanowiona w 1804 r. (Abjiklam; http://en.wikipedia.org/wik...)

Starcie

Natychmiast doszło do starcia z Holenderską Kompanią Wschodnioindyjską, której interesy kolidowały zwłaszcza w handlu przyprawami. Brytyjczycy postawili na pieprz, który zaczęto w kolejnych ekspedycjach sprowadzać z Jawy. Tam też, w miejscowości Bantam założono pierwszą zamorską faktorię, a wkrótce następną w południowych Indiach, w Machilipatnam.

Wojowniczy handlarze

W przeciwieństwie do Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, brytyjska kompania weszła na  giełdę dopiero w 1707 r., czyli dopiero po 100 latach działalności. Z jednej strony ograniczało to jej zasoby finansowe, z drugiej jednak królewski patronat gwarantował specjalne względy i stałe uczestnictwo w polityce całego królestwa. To pozwoliło na zabezpieczenie przed wrogimi potęgami Portugalii, Hiszpanii czy Holandii interesów w rejonie Indii. Do 1647 r. założono 23 faktorie, główne z nich przemieniając w fortece. Handlowano wtedy przede wszystkim bawełną, przyprawami, jedwabiem, porcelaną i opium.

Wróg numer 1

Po ostatecznym uwolnieniu Holandii z władzy Hiszpańskiej w 1648 r., Zjednoczone Prowincje stały się głównym wrogiem i konkurentem handlowym Brytyjczyków. Przez cały XVII i XVIII w. ciągnęły się wojny angielsko - holenderskie, zakończone druzgocącym zwycięstwem wyspiarzy.

W 1696 r. incydent piracki spowodował zaostrzenie stosunków między anglikami a Wielkimi Mogołami w Indiach, w perspektywie otwierając historię podboju Dekanu, w której wiodącą rolę odegrała Kompania Wschodnioindyjska.

Deregulacja

W tym samym czasie jednak nastąpiła deregulacja prawna w Metropolii, w wyniku której wyłoniła się bliźniacza Kompania. Przez następną dekadę dwie korporacje ścierały się politycznie i handlowo zarówno w Anglii jak i w Indiach, aż w 1708 r. doszło do umowy scalającej, w której stronami były obie kompanie oraz państwo. Jednym z postanowień była pożyczka 3 200 000 funtów królestwu, w zamian za daleko idące przywileje handlowe. Połączone kompanie przyjęły nazwę United Company of Merchants of England Trading to the East Indies.

Znaczenie

Znaczenie i potęgę kompanii obrazuje fakt, iż 15% importu Angielskiego pochodziło z Indii, dzięki monopolom, całkowicie przez ręce Kompanii Wschodnioindyjskiej. Praca w kompanii stała się doskonałą trampoliną do wzbogacenia się i dalszej kariery politycznej. Mimo kontrowersji politycznych, wzbudzanych w parlamencie przez lobby kompanii i jej oponentnów, Kompania Wschodnioindyjska stanowiła obrońcę interesów korony brytyjskiej, napędzając ekspansję gospodarczą i terytorialną. Dzięki jej staraniom w XVIII w., Indie weszły w skład brytyjskiego imperium jako Perła w Koronie.

Upadek

W pierwszej połowie XIX w. kompania odegrała jeszcze raz kluczową rolę w Wojnach Opiumowych, jednakże gdy w 1857 r. wybuchło Powstanie Indyjskie, elity brytyjskie miały już świadomość dewastującej i eksploatacyjnej polityki Kompanii. W 1858 r. kompania została znacjonalizowana, zarządcy pozbawieni władzy politycznej, własność Indian przekazana koronie a jednostki wojskowe przejęte przez dowództwo brytyjskiej armii. Ostateczny koniec kompanii nastąpił po kryzysie w 1873 r., akt rozwiązania kompanii został wydany 1 czerwca 1874 r.